Tha tù trước thời hạn có điều kiện là nội dung tiếp tục thể hiện chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước ta, khuyến khích người chấp hành án phạt tù tích cực học tập, cải tạo để sớm được tái hòa nhập cộng đồng; theo đó, dự thảo Bộ luật hình sự (sửa đổi) đã cụ thể hóa chính sách hình sự nhân đạo của Đảng, Nhà nước ta đối với người đang chấp hành án phạt tù trong các trại giam, trại tạm giam bằng việc bổ sung chế định tạm tha tù trước thời hạn có điều kiện tại Điều 64 dự thảo Bộ luật (sửa đổi), cụ thể là:
“Điều 64. Tha tù trước thời hạn có điều kiện
1. Người đang chấp hành án phạt tù có thể được tha tù trước thời hạn khi có đủ các điều kiện sau đây:
a) Phạm tội lần đầu;
b) Có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt và đã được giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù;
c) Có nơi cư trú rõ ràng;
d) Đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, án phí và các nghĩa vụ bồi thường dân sự;
đ) Đã chấp hành được ít nhất một 1/2 mức thời hạn tù đối với hình phạt tù có thời hạn hoặc 15 năm đối với tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn.
Trường hợp người phạm tội là thương binh, bệnh binh, thân nhân gia đình liệt sỹ, gia đình có công với cách mạng, người từ 70 tuổi trở lên, người khuyết tật nặng, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi thì thời gian đã chấp hành là 1/3 hình phạt tù có thời hạn hoặc 12 năm đối với tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn;
e) Không thuộc một trong các trường hợp phạm tội quy định tại khoản 2 Điều này.
2. Không áp dụng quy định này đối với người bị kết án thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Người bị kết án về tội xâm phạm an ninh quốc gia; tội khủng bố; tội phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh hoặc người bị kết án từ 10 năm tù trở lên đối với tội cố ý xâm phạm tính mang, sức khỏe, nhân phẩm của con người; 07 năm tù trở lên đối với các tội cướp tài sản, bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản và sản xuất, mua bán, chiếm đoạt trái phép chất ma túy;
b) Người bị kết án tử hình được ân giảm hoặc người bị kết án tử hình thuộc trường hợp quy định tại điểm c khoản 3 Điều 40 Bộ luật này.
3. Theo đề nghị của cơ quan thi hành án hình sự có thẩm quyền, Tòa án quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện đối với người bị kết án. Người được tha tù trước thời hạn có điều kiện phải thực hiện các nghĩa vụ trong thời gian thử thách. Thời gian thử thách bằng thời gian còn lại của hình phạt tù.
4. Người được tha tù trước thời hạn có điều kiện cố ý vi phạm nghĩa vụ từ 02 lần trở lên hoặc bị xử phạt vi phạm hành chính từ 02 lần trở lên trong thời gian thử thách thì Tòa án có thể hủy bỏ quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện đối với người đó và buộc họ phải chấp hành phần hình phạt tù còn lại chưa chấp hành.
Nếu người đó thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời gian thử thách thì Tòa án buộc người đó chấp hành hình phạt của bản án mới và tổng hợp với phần hình phạt tù chưa chấp hành của bản án trước theo quy định tại Điều 56 Bộ luật này.
5. Người được tha tù trước thời hạn có điều kiện đã chấp hành được 1/2 thời gian thử thách và có nhiều tiến bộ thì theo đề nghị của cơ quan thi hành án hình sự có thẩm quyền, Toà án có thể quyết định rút ngắn thời gian thử thách.”
Theo quy định trên, người đang chấp hành hình phạt tù khi có đủ các điều kiện theo quy định sẽ được Tòa án quyết định tha tù, tái hòa hòa nhập cộng đồng; trường hợp người được tha vi phạm nghĩa vụ trong thời gian thử thách theo quy định của Điều luật thì Tòa án có thể hủy bỏ quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện đối với người đó và buộc họ phải chấp hành phần hình phạt tù còn lại chưa chấp hành; trường hợp người đó thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời gian thử thách thì Tòa án buộc người đó chấp hành hình phạt của bản án mới và tổng hợp với phần hình phạt tù chưa chấp hành của bản án trước; trường hợp người được tha tù trước thời hạn có điều kiện đã chấp hành được một phần hai thời gian thử thách và có nhiều tiến bộ thì theo đề nghị của cơ quan thi hành án hình sự có thẩm quyền, Toà án có thể quyết định rút ngắn thời gian thử thách.
Đây là chế định mới dự kiến được bổ sung vào Bộ luật hình sự (sửa đổi) cho nên vẫn còn ý kiến khác nhau. Chúng tôi cho rằng việc bổ sung quy định tha tù trước thời hạn có điều kiện là cần thiết, bởi vì một mặt là sự cụ thể hóa chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước ta đối với người bị kết án phạt tù; đồng thời, đây cũng là kinh nghiệm lập pháp của nhiều nước trên thế giới, trong đó có cả các nước phát triển và các nước đang phát triển như Mỹ, Canada, Anh, Hà Lan, Thụy Sỹ, Thụy Điển, Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan, Ma-lai-xi-a... Kinh nghiệm của các nước này cho thấy việc thực hiện chế định tạm tha tù trước thời hạn có điều kiện có tính răn đe xã hội cao, tạo động lực thúc đẩy phạm nhân cải tạo tiến bộ và có cơ hội tái hòa nhập cộng đồng sớm hơn, hiệu quả hơn cho người bị kết án phạt tù, đồng thời nâng cao trách nhiệm của cộng đồng trong việc phối hợp với các cơ quan nhà nước trong quản lý, giáo dục, giám sát người bị kết án phạt tù, góp phần giảm tỷ lệ tái phạm và vi phạm pháp luật. Mặt khác, thực hiện cơ chế tạm tha tù có điều kiện còn góp phần giảm tải cho các trại giam, giảm chi phí cho việc ăn, mặc, ở, phòng bệnh, chữa bệnh, chế độ sinh hoạt của phạm nhân, nâng cao chất lượng công tác quản lý, giam giữ, cải tạo người chấp hành hình phạt tù./.